W dobie komputerów, Internetu, dostępności wszelkiej informacji, książka dla współczesnego pokolenia dzieci i młodzieży wydaje się czymś archaicznym. Funkcjonuje pozorne, błędne przekonanie, że słowo drukowane nie jest już bezwzględnie potrzebne do zdobywania wiedzy, kształtowania mądrości, wzrostu duchowego, wrażliwości estetycznej, umiejętności życia itp. A jeszcze tak niedawno biblioteczka domowa była niejako odbiciem zainteresowań, gustów, poziomu życia intelektualnego mieszkańców.
W okresie pozytywizmu wielką wagę przywiązywano do rozwoju oświaty i czytelnictwa jako czynnika ożywienia ducha narodu będącego pod zaborami, stąd też powstawały liczne szkoły ludowe, czytelnie i biblioteki ogólnie dostępne. Ta myśl przyświecała ks. bpowi Józefowi Sebastianowi Pelczarowi, kiedy to w 1902 otworzył i poświęcił budynek Małego Seminarium Duchownego w Przemyślu, któremu nadano nazwę „Collegium Marianum”. Motywem dla stworzenia tego dzieła przez niezwykłego duchownego i społecznika, była troska o religijne wychowanie zwłaszcza ubogiej młodzieży. W sumie w domu tym mieszkało ok. 750 młodych chłopców, z których wielu rozpoznało powołanie do kapłaństwa. Od początku istnienia Collegium pomocą w formacji duchowej i w kształceniu się była biblioteka, która rzekomo liczyła ponad 1000 woluminów. Można przypuszczać, że do powstania i rozwoju tego zbioru przyczynił się osobiście ks. bp Pelczar, a także rektorzy i prefekci Niższego Seminarium Duchownego.
Podobnie jak dzieje miasta, burzliwe i tragiczne były losy Collegium. Budynek dotknęły zniszczenia obu wojen światowych, później działania władz komunistycznych prowadzone do chwili, kiedy to ostatecznie w 1953 roku Małe Seminarium nie mogło dalej funkcjonować. W okresie pięćdziesięciu lat istnienia, w tych bardzo trudnych sytuacjach, uległy też częściowemu rozproszeniu zbiory biblioteczne. Dopiero w 1982 roku zniszczony obiekt wrócił do pierwotnych właścicieli. Do 1996 roku mieszkali tu alumni Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu. Mieszkał tu także, do chwili śmierci, ks. bp Bolesław Taborski, dawny prefekt Collegium. Ks. biskup zgromadził kilkaset publikacji jak i czasopism, głównie o tematyce religijnej. Zachowało się również ok. 100 maszynopisów z zakresu katechetyki, o które zabiegał ks. prałat Jan Stanisz, przez jakiś czas mieszkaniec Collegium.
Wielkie porządki
Dopiero w styczniu 2004 roku, w związku z kanonizacją założyciela Małego Seminarium, świętego bpa J. S. Pelczara, decyzją ks. abpa Józefa Michalika powołano tu do życia Centrum Formacji Ruchu Światło-Życie. Nazwa Collegium Marianum została zachowana. Budynek przeszedł generalny remont, uporządkowano otoczenie. Od lat służy jako miejsce rekolekcji dla dzieci, młodzieży i rodzin. Aktualnie planowana jest rozbudowa obiektu, w związku z tym prowadzone są prace porządkowe. M.in. oczyszczono, posegregowano oraz spisano, przechowane doraźnie w pomieszczeniach strychu i piwnic, książki i czasopisma. Urządzono biblioteczkę podręczną dla uczestników rekolekcji zawierającą ok. 300 pozycji oraz taką samą dla księży moderatorów, w której pozostawiano ok. 70 książek. Nuty, opracowania z zakresu muzyki kościelnej, płyty przekazano do Studium Organistowskiego. Największy zbiór, liczący skatalogowanych ok. 1300 pozycji książkowych, ok. 650 numerów czasopism, ponad 20 planów i map, znalazł bezpieczne miejsce w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu, gdzie stanie się ogólnie dostępny dla czytelników.
Jaki był charakter księgozbioru, jakie w nim uchowały się „białe kruki”, jakie zawierał ciekawostki i co można wyczytać, dowiedzieć się o jego właścicielach? Wiele książek oznaczonych było pieczęcią „Biblioteka Niższego Seminarium Duchownego w Przemyślu” względnie „Seminarium puerorum w Przemyślu”. Na licznych egzemplarzach widnieje faksymile podpisu ks. bpa Bolesława Taborskiego, na kilkunastu ks. prałata Jana Stanisza, na pojedynczych ks. abpa Józefa Michalika, ks. bpa Stefana Moskwy i ks. prof. Kazimierza Bełcha.
Ze względu na charakter miejsca zakupywano, zbierano, przyjmowano w darze książki i pisma głównie o tematyce religijnej. Były to dzieła z wielu dziedzin teologii, biblistyki, ponadto z zakresu liturgiki, prawa kanonicznego, hagiografii, katechetyki, liczne dokumenty i opracowania dotyczące nauczania i historii Kościoła. Zgromadzono bogatą kolekcję encyklik, adhortacji, listów apostolskich, przemówień Ojca Św. Jana Pawła II, a także albumów dokumentujących pielgrzymki papieża do Polski. Zachowały się też egzemplarze różnych edycji Pisma Św., modlitewniki, teksty nowenn, rozważania Drogi Krzyżowej itp. Niejako odrębną grupę stanowią książki wchodzące w skład literatury pięknej, zarówno dzieła klasyków, jak i beletrystyka. Ponadto opracowania historyczne, geograficzne, oraz z dziedziny psychologii, pedagogiki, socjologii.
Białe kruki
Szczególnie cenne z punktu widzenia bibliofilskiego są książki wydane przed 1945 rokiem, w tym spora ilość jeszcze w XIX wieku. Jest ich ok. 300. Do najstarszych należy dzieło niemieckiego teologa katolickiego Engelberta Klüpfela „Theologia dogmatica”, wydane we Wiedniu w 1803 roku. Na uwagę zasługuje książka polskiego powieściopisarza i gawędziarza Ignacego Chodźki „Obrazy Litewskie, Serya Piąta i ostatnia. Dworki na Antokolu”, t. II, drukowana w Wilnie w 1850 roku. Z 1856 roku pochodzą: Kazimierza Brodzińskiego „Poezje oryginalne i tłumaczenia” wydane w Sanoku oraz Cezarego Cantu „Allgemeine Geschichte der Alterthum” wydane w Schafhausen. Więcej publikacji datowanych jest na ostatnią ćwierć XIX wieku i lata następne. Pośród nich warto wymienić dzieła ks. bpa J. S. Pelczara „Rozmyślania o życiu zakonnem dla zakonnic”, Kraków 1898 r. czy „Jezus Chrystus wzorem i mistrzem kapłana”, Przemyśl 1911 r. Zgromadzono zestaw opracowań z dziedziny teologii autorstwa, pochodzącego z Węgier, ks. Tihamera Thota katolickiego biskupa, kaznodziei, duszpasterza młodzieży i studentów.
Z kolei w księgozbiorze pozostałym po śp. ks. bpie Bolesławie Taborskim znajdujemy m.in. książeczki włoskiego duchownego, założyciela redemptorystów św. Alfonsa Liguoriego „Uwielbienie Maryi”, wydane w Krakowie 1927 i 1928 r., czy też szwajcarskiego teologa, jezuity ks. Maurycego Meschlera „Żywot Pana Naszego Jezusa Chrystusa w rozmyślaniach”, Kraków 1914 r. oraz „Trzy podstawy życia duchowego” z 1917r. Ponadto „Ogień miłości Jezusa Chrystusa czyli dowody gorącej ku nam miłości Zbawiciela w dziele odkupienia naszego” (w opr. ks. Pinarta), Wilno 1916 r. Na tych wyszczególnionych książkach widnieje podpis ojca księdza biskupa – Ignacego Taborskiego, pracownika kolei w Przeworsku. To odzwierciedla, jak duchowość rodziców formowała przyszłego kapłana, biskupa pomocniczego diecezji przemyskiej.
W latach 1964–1965 ks. bp Taborski brał udział w III i IV sesji Soboru Watykańskiego II. Tam zapewne zawiązała się znajomość księdza biskupa z przyszłym papieżem Polakiem, o czym świadczy osobista dedykacja kardynała Karola Wojtyły zamieszczona w książce „Znak, któremu sprzeciwiać się będą. Rekolekcje w Watykanie 5-12. III. 1976″. Wśród licznych materiałów natrafiono też na cenny rękopis ks. infułata Teofila Łękawskiego „Katechetyka i pedagogika, zbiór wykładów”, opracowany w 1883 roku w Przemyślu.
Klasycy i dziennikarze
Dla mieszkańców Niższego Seminarium pomocne w kształceniu były dzieła literackie stanowiące sporą część biblioteki Collegium Marianum. Do naszych czasów zachowały się wczesne wydania czołowych twórców epoki romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski: A. Fredry, S. Goszczyńskiego, M. Konopnickiej, J. Korzeniowskiego, Z. Krasińskiego, J. I. Kraszewskiego, A. Mickiewicza, E. Orzeszkowej, B. Prusa., Wł. Reymonta, H. Sienkiewicza, J. Słowackiego, S. Wyspiańskiego, S. Żeromskiego i innych. Nie brakowało także dzieł pisarzy niemieckich: J. W. Goethego, H. Kleista, G. E. Lessinga, F. Schillera i Ph. Wasseberga-Laicusa, ponadto wielkiego angielskiego poety, dramaturga W. Szekspira.
W XX wieku ważnym źródłem informacji była prasa. Sporą ilość czasopism zgromadził ks. bp B. Taborski. Były to roczniki „L’Osservatore Romano” z lat 1971 – 2004 a także „Niedziela” z lat 1981,1987 i 2004-2010, „Przegląd Powszechny” z lat 1982 – 1989, „Przewodnik Katolicki” z lat 1964-1977, „Tygodnik Powszechny” z lat 1958- 60;1973-74; 1981-84 oraz 86-87, tygodnik „Solidarność” z 1981 roku i wiele pojedynczych numerów różnorodnych pism.
Przeglądając ukryte w zakamarkach budynku dawnego Niższego Seminarium Duchownego pożółkłe karty książek, z których wiele liczy sobie ponad sto lat, przybliżamy się do pokolenia jego dawnych mieszkańców, w szczególności śp. ks. bpa Bolesława Taborskiego, księży rektorów i prefektów oraz bardzo licznego grona wychowanków. Ideę formacji przez książkę religijną realizował ks. Franciszek Blachnicki, założyciel Ruchu Światło-Życie. Oby ta myśl, idea była też zawsze żywa i twórcza dla obecnego pokolenia, licznych uczestników rekolekcji w Collegium Marianum w Przemyślu.
ks. Marcin Koperski
Szczególnie cenne z punktu widzenia bibliofilskiego są książki wydane przed 1945 rokiem, w tym spora ilość jeszcze w XIX wieku.