Św. Paweł, apostoł narodów, misjonarz, dotknięty przez Zmartwychwstałego Jezusa, pragnął. z natchnienia Ducha św., założonym przez siebie i swoich uczniów gminom przekazać przede wszystkim kerygmat wiary w Chrystusa jako Pana i Zbawiciela, a także wykładnię życia moralnego. Dużą część tych prawd objawionych zawierają m.in. Pierwszy List do Koryntian, List do Kolosan oraz List do Efezjan. Nauczanie Pawła stało się więc istotną podstawą życia wspólnoty Kościoła i chrześcijańskich wspólnot domowych.

Wspólnota chrześcijan w Kolosach

Kolosy były miastem położonym w Azji Mniejszej, w krainie Frygii, która w pierwszych wiekach naszej ery była prowincją rzymską. W pobliżu znajdowały się ważne ośrodki: Laodycea i Hierapolis. W tym rejonie szerzył misje chrześcijańskie Epafras, uczeń Pawła, kolosanin, przypuszczalnie Grek z pochodzenia. To on założył kościół w Kolosach i Laodycei. Chrześcijanie w Kolosach, wywodzący się z nawróconych, licznych tamtejszych plemion pogańskich, a także pod wpływem szerzącego się tam judaizmu, przeżywali trudności z przyjęciem nowej wiary i związanych z nią zasad postępowania. Przypuszczalnie dlatego Epafras, pragnąc podbudować swoje nauczanie autorytetem Pawła, przybywa do niego, do więzienia rzymskiego, składa mu sprawozdanie i skłania go do napisania listu. Drugim informatorem Pawła mógł być też Onezym, zbiegły niewolnik kolosanina Filemona. 

Kościół w Kolosach w oczach św. Pawła i przestrogi Apostoła 

Św. Paweł braci chrześcijan w Kolosach określa jako „świętych i wiernych” (Kol 1,1-2). Wiara ich, która „owocuje i wzrasta”, wyraża się w miłośc,i jaką darzą swych współwyznawców, za co czeka ich nagroda w niebie. 

Apostoł świadom zagrożenia nawrotami do praktyk Starego Testamentu, uleganiem różnym pseudofilozofiom greckim, w trosce o wiarę kolosan, podkreśla bezwzględne pierwszeństwo Chrystusa, Jego Boską godność i dokonane przez Niego dzieło odkupienia (Kol 1, 15-22). Zachęca, aby nadal trwali we wierze, postępowali w życiu zgodnie z nauką Chrystusa. Ostrzega, aby nikt ich nie zwodził „pozornym dowodzeniem” (Kol 2, 4) opartym „na ludzkiej tradycji, na żywiołach świata, a nie na Chrystusie” (Kol 2, 8). Wyjaśnia, że w świetle Bożego planu odkupienia, nie są najważniejsze reguły Prawa (Kol 2, 16), czy wiara w aniołów jako stróżów Prawa Mojżeszowego (Kol 2,18), ale nowe życie z Chrystusem i w Chrystusie (Kol 3, 1- 4) . 

Św. Paweł daje wykładnię moralną tego nowego życia, dla każdego z osobna i całej wspólnoty Kościoła. Zachęca do umartwień, zadania śmierci „rozpuście, nieczystości, lubieżności, złej żądzy, chciwości jako bałwochwalstwu”. Wzywa do odrzucenia „gniewu, zapalczywości, złości, znieważania, złej mowy, kłamstwa” (Kol 3, 5- 9). Jako jedno w Chrystusie, chrześcijanie mają być: „współczujący, dobrzy, pokorni, cisi, cierpliwi, znoszący jedni drugich, wybaczający, a przede wszystkim miłujący się nawzajem, mający w sercach pokój, wdzięczni”. W szczerej trosce o współbraci mają nawzajem siebie nauczać i napominać ( Kol 3, 11-16).

Apostoł wzywa wspólnotę do gorliwej modlitwy dziękczynienia. Wobec niechrześcijan wierni powinni postępować mądrze. Mowa wobec nich ma być miła, pożyteczna (Kol 4, 2.5-6).

Gmina chrześcijańska w Efezie

Efez w starożytności to jedno z dwunastu miast jońskich w Azji Mniejszej. Leżało przy ujściu rzeki Kaystros do Morza Egejskiego, na terenie obecnej Turcji. Za czasów Pawła Efez był stolicą rzymskiej prowincji Azji. Apostoł podczas swoich podróży misjonarskich, najprawdopodobniej trzykrotnie gościł tu i nauczał, najdłużej w latach 55-58. Rosnąca liczba osób przyjmujących nową wiarę spowodowała zmniejszenie zamówień związanych z kwitnącym na tym terenie kultem Artemidy. Nie spodobało się to rzemieślnikom, którzy urządzili manifestację. Tłum porwał wówczas kilku towarzyszy św. Pawła. Po tych wydarzeniach św. Paweł opuścił Efez. Chrześcijaństwo w Efezie jednak przetrwało.

Przesłanie Pawła do wiernych chrześcijan w Efezie  

Podobnie jak inne gminy wczesnochrześcijańskie, kościół w Efezie narażony był na różne prądy pseudofilozoficzne, wpływy gnozy, wewnętrzne rozłamy i powroty do pogańskiego stylu życia. Dlatego św. Paweł, uwięziony w Rzymie, skierował do wiernych jeden swój list, przypuszczalnie nie tylko do Efezjan, ale i do sąsiednich kościołów. Główne przesłanie zawarte w Liście to nauczanie o istocie Kościoła, o jego mistycznym charakterze, w którym Chrystus jest głową, a wierni członkami Ciała Chrystusowego. Nawróceni poganie i Żydzi, przez chrzest obmyci krwią Chrystusa, stanowią Kościół, w którym realizuje się Boży plan zbawienia. Odkupienie wyjednał nam Chrystus przez swoją zbawczą ofiarę na Krzyżu. Św. Paweł ukazuje wyższość Chrystusa uwielbionego ponad wszystkie byty duchowe, Chrystusa będącego źródłem wszelkich łask i miłosierdzia. Chrystus jest nie tylko głową Kościoła, ale i całego wszechświata. Zachowanie jedności, dzięki charyzmatom, darom Ducha św., jest istotą trwania Kościoła. 

Paweł wzywa, aby chrześcijanie postępowali: „z cała pokorą i cichością, cierpliwością, znosząc siebie nawzajem w miłości” (Ef 4, 2). Apeluje o zachowanie jedności w Kościele ze względu na Chrystusa, o wykorzystanie dla dobra wspólnoty wszelkich darów, którymi każdego z osobna obdarzył Bóg (Ef 4, 7-16). 

Chrześcijanie, włączeni przez chrzest do Kościoła są zobowiązani prowadzić nowe życie „na obraz Boga, w sprawiedliwości i świętości” (Ef 4, 24b). Chrześcijanie mówią prawdę, nie gniewają się, nie kradną, uczciwie pracują, unikają wrzaskliwości, znieważania, złości. Są dla siebie nawzajem dobrzy, miłosierni, przebaczają sobie. Mają naśladować Chrystusa w Jego miłości (Ef 4,25-5,2). Św. Paweł przestrzega przed nadużyciami w dziedzinie seksualnej, tak typowymi dla pogan, aby człowiek nie był niewolnikiem pożądań, co jest równoznaczne z bałwochwalstwem (Ef 5,3-7). Zaleca życie w światłości Bożej, w trzeźwości ciała i rozumu (Ef 5,8.17-18). Apostoł uzbraja wiernych do nieustannej walki duchowej z mocami zła. Tym, co pozwala wytrwać i zwyciężyć jest wiara, Słowo Boże i modlitwa (Ef 6,10-20). 

Zasady życia domowego

Pisząc do Kolosan św. Paweł naucza, że żony mają być poddane mężom, mężowie mają miłować żony. Dzieci winny być posłuszne rodzicom. Ojcowie niech nie rozdrażniają swoich dzieci. Niewolnicy mają być posłuszni panom, wszelkie obowiązki spełniać z serca. Panowie powinni zaś postępować sprawiedliwie z niewolnikami. Efezjan Paweł zachęca, aby mąż i żona „byli sobie poddani w bojaźni Chrystusowej” i żyli we wzajemnej miłości. Relacje małżeńskie widzi w odniesieniu do relacji: Chrystus-głowa i Jego ciało-Kościół. Mąż ma miłować żonę, jak siebie samego, a żona ze czcią odnosić się do męża (Ef 5, 21-33). Ma to być miłość ofiarna, taka, jak miłość Chrystusa do Kościoła.

Dzieci mają być posłuszne rodzicom i czcić ojca i matkę. Ojcowie, nie pobudzając dzieci do gniewu, mają obowiązek wychowywać je w karności (Ef 6, 1-4). Paweł zachęca niewolników do posłuszeństwa „panom jak Chrystusowi”, zaś panowie muszą mieć świadomość, że wszyscy są równi wobec sprawiedliwości Stwórcy ( Ef 6,5-9).

Znaczenie tekstów św. Pawła dzisiaj.

Nauczanie św. Pawła kierowane do pierwotnego Kościoła jest ciągle aktualne zarówno dla całej wspólnoty chrześcijańskiej, jak i dla każdego lokalnego Kościoła z osobna. 

Kościół doświadczony rozłamami w postaci schizmy, reformacji, w powodzi różnorodnych nurtów filozoficznych, światopoglądów, mocą Chrystusa i Ducha Świętego trwa dwa tysiące lat. Zachował swój pierwotny charakter, nakreślony przez św. Pawła. Kościół jest jeden, święty, powszechny tzn. katolicki i apostolski ( KKK 866-869). Apostoł apelował o posłuszeństwo w Kościele, ważne i dziś dla zachowania hierarchicznego porządku i prymatu papieża. Zagrożenia, które nękały pierwsze wspólnoty chrześcijańskie, nie są obce współczesnym wyznawcom. Są grupy, które nie akceptują nauczania Kościoła np. w kwestiach homoseksualizmu, aborcji, antykoncepcji, in vitro, celibatu i kapłaństwa kobiet. Kościół stanowczo stoi jednak na straży depozytu wiary. Przez swoje nauczanie wyrażone w dokumentach soborowych, encyklikach, adhortacjach, listach pasterskich, analogicznie jak św. Paweł nieustannie zachęca do trwania przy Chrystusie i przestrzegania zasad życia chrześcijańskiego, do stałego pogłębiania wiary. Dla św. Pawła kluczowym był fakt zmartwychwstania Jezusa, które jest nadzieją na życie wieczne i zmartwychwstanie tych, którzy trwają przy Chrystusie. Dla nas jest to credo, nasze wyznanie wiary. Wobec rozprzestrzeniającego się zła, nie straciły na aktualności wezwania Apostoła do wzajemnej miłości, pokoju, życia w czystości. Bardzo jasno, w kontekście dyskusji o celibacie, brzmi nauczanie św. Pawła o istocie życia bezżennego. Człowiek wybierając dobrowolnie taki sposób życia, daje świadectwo służenia jedynie Bogu. Pawłowe wezwanie „strzeżcie się rozpusty”, w kontekście troski Apostoła o ciało, które też jest przeznaczone do zmartwychwstania, jest szczególnym ostrzeżeniem dla dzisiejszego pokolenia. W dobrobycie ludzie tworzą sobie, niekiedy nieświadomie, różnych doraźnych bożków, a św. Paweł przestrzegał przed bałwochwalstwem. Apostoł daje pouczenia koryntianom, aby godnie spożywali Ciało i Krew Chrystusa, aby liturgia przebiegała w należytym porządku. Stąd Kościół wymaga, aby Komunię świętą przyjmować będąc w pełnej łączności z Kościołem i w stanie łaski uświęcającej (KKK 1415). Wreszcie troska Pawła o wspólnotę w Jerozolimie, to pierwowzór dla wspierania i w dzisiejszych czasach Kościołów w potrzebie, zarówno naszych jak i w krajach misyjnych.

Nauka Pana Jezusa, a kolejno Apostoła Pawła o małżeństwie, stała się podstawą do uregulowań kwestii małżeńskich we współczesnym Kościele, głównie w zakresie nierozerwalności małżeństwa, tak mocno kontestowanej, a wręcz negowanej we współczesnym świecie. Św. Paweł uczył chrześcijan przeżywać życie rodzinne „w Panu”. Miłość męża do żony obrazował oblubieńczą miłością Chrystusa do Kościoła. Sakrament małżeństwa toruje małżonkom i ich dzieciom drogę do świętości. Dzisiejszym rodzinom potrzeba powrócić do źródeł, budować miłość małżeńską i pokój w rodzinie w oparciu o Chrystusa, o co tak mocno apelował Następca Apostołów, Sługa Boży, Ojciec Św. Jan Paweł II.

Andrzej Koperski